به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودکان وریا روشنفکر
به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودکان
وریا روشنفکر
طبق تعریف سازمان بین‌المللی کار (ILO)، “کودک کار” به فردی زیر ۱۸ سال گفته می‌شود که به‌طور منظم یا ناپیوسته به کاری اشتغال دارد .
در روز جهانی مبارزه با کار کودک سال ۲۰۲۵، سازمان بین‌المللی کار و یونیسف در گزارش تازه خود نوشته، آفریقا با ۷۲ میلیون کودک و آسیا و اقیانوسیه با ۶۲ میلیون، بیشترین سهم را دارند. این دو منطقه ۹۰٪ کل کودکان کار جهان را شامل می‌شوند.
بر اساس این گزارش۱۶۰ میلیون کودک در سراسر جهان درگیر کار هستند. از این تعداد، حدود ۷۹ میلیون کودک در شرایط کاری خطرناک قرار دارند. بیشترین درصد کودکان کار در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند. این آمار نشان‌دهنده افزایش٤/٨میلیون نفری در چهار سال گذشته است که به‌ویژه تحت تأثیر بحران‌های اقتصادی و اجتماعی ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹ بوده است.
طبق قانون کارایران، سن کار ١٥ سال می باشدوآمار دقیقی از تعداد کودکان کار وجود ندارد، اما برآوردهای مختلفی ارائه شده است: پژوهشگران حقوق کودک این تعداد را بین٣ تا ٧ میلیون نفر برآورد کرده‌اند. طبق گزارش مرکز تحقیقات مجلس، حداقل ٢ / ٣ میلیون کودک از چرخه تحصیل بازمانده‌اند. حدود ۷٠۰ هزار کودک کار و خیابان تنها در تهران شناسایی شده‌اند. و فاجعه بارتراینکه میانگین عمر این کودکان ١٠ سال برآورد شده است.
عوامل اصلی افزایش تعداد کودکان کار در ایران شامل فقر، بیکاری، مهاجرت، و ضعف در حمایت‌های اجتماعی است.
بطور کلی سه دسته آسیب برای این کودکان می توان در نظر گرفت
١. باعث آسیب جسمییا روانی او می‌شود.
٢. مانع تحصیل و رشد طبیعی کودک می‌گردد.
٣. او را در معرض بهره‌کشی، سوءاستفاده یا شرایط کاری نامناسب قرار می‌دهد.
۱. آسیب‌های جسمی
کودکان کار اغلب در محیط‌هایی کار می‌کنند که با استانداردهای ایمنی فاصله زیادی دارد:
– در معرض ماشین‌آلات سنگین، مواد شیمیایی و ابزارهای تیز قرار دارند.
– دچار سو‌ء‌تغذیه و ضعف جسمانی‌اند، چون زمان کافی برای استراحت یا تغذیه مناسب ندارند.
– آمارها نشان می‌دهد درصد بالایی از آن‌ها از بیماری‌های عضلانی، تنفسی و پوستی رنج می‌برند.
۲. آسیب‌های روانی و عاطفی
– کار اجباری در سنین پایین باعث رشد زودهنگام اضطراب، افسردگی و ترس می‌شود.
– تجربه خشونت (از سوی کارفرما یا خانواده)، تحقیر و طرد اجتماعی منجر به کاهش اعتمادبه‌نفس و اختلالات شخصیتی می‌شود.
– کودکانی که در خیابان‌ها کار می‌کنند بیشتر در معرض آزار جنسی و استثمار هستند.
۳. محرومیت از تحصیل و رشد فکری
– بیشتر کودکان کار یا از تحصیل بازمانده‌اند یا با افت تحصیلی شدید مواجه‌اند.
– نبود زمان، خستگی مفرط و نبود حمایت خانواده، مانع تداوم آموزش آن‌ها می‌شود.
– این محرومیت چرخه‌ای از فقر را بازتولید می‌کند، چون کودک فاقد مهارت‌های شغلی تخصصی خواهد بود.
۴. آسیب‌های اجتماعی و هویتی
– کودکانی که زود وارد بازار کار می‌شوند، هویت خود را به‌جای رشد فردی، بر پایه بقا و اطاعت شکل می‌دهند.
– معمولاً فاقد مهارت تعامل سالم با جامعه‌اند و ممکن است در بزرگسالی دچار انزوا، پرخاشگرییا جرم‌گرایی شوند.
– آسیب‌های هویتی در سنین پایین، بر شکل‌گیری شخصیت و رفتار آنان در بلندمدت تأثیر منفی می‌گذارد.
پدیده کودکان کار در جهان امروز، از مهم‌ترین جلوه‌های نابرابری و ستم ساختاری در نظام سرمایه‌داری است. کار کودک نه یک معضل اخلاقییا فرهنگی، بلکه نتیجه مستقیم مناسبات استثمارگرانه سرمایه‌داری است که حتی کودکی را به کالایی برای کسب سود بدل می‌کند. در ایناینجا، به ریشه‌ها، ساختار، و راه‌حل‌های واقعی برای این پدیدهنگاهی می اندازیم
١. سرمایه‌داری و بازتولید کودکان کار
در جامعه سرمایه‌داری، کارگر به‌عنوان منبع تولید ارزش اضافه تلقی می‌شود. در این منطق، هر نیروی کاری که سود تولید کند، قابل بهره‌کشی است ، حتی اگر کودک باشد.
– در کشورهای پیرامونی، دولت‌ها با کاهش خدمات رفاهی، خصوصی‌سازی آموزش و حذف یارانه‌ها، خانواده‌های کارگر را به فقر مطلق می‌کشانند و آنان را مجبور می‌کنند کودکان‌شان را وارد بازار کار کنند.
– کارفرمایان نیز با تمایل به نیروی کار ارزان، مطیع و بدون بیمه، کودکان را ترجیح می‌دهند.
۲. کودکی کالایی‌شده؛ نفی حقوق انسانی
از دیدگاه کمونیسم، کودک موجودی انسانی با نیاز به رشد آزاد، آموزش، بازی، رفاه و امنیت است. اما در نظم سرمایه‌داری؛ کودک به ابزار سود تبدیل می‌شود؛ در خیابان، کارخانه، کارگاه یا حتی خانه. هیچ حقی برای انتخاب یا اعتراض ندارد و مورد خشونت سیستماتیک قرار می‌گیرد
– آموزش رایگان و عمومی به‌تدریج از بین می‌رود و کودکان محروم به نیروی کار خام بدل می‌شوند.
۳. کار کودک، نماد توحش بورژوایی
ادعاهای دولت‌های سرمایه‌داری درباره “حقوق بشر” و “عدالت اجتماعی” در برابر واقعیت کار کودک پوچ و ریاکارانه است. در بسیاری از کشورها، قوانین کار کودکان وجود دارد، اما اجرایی نمی‌شود.
سازمان‌هایی مانند یونیسفیاILO، بیشتر به آمار و هشدار بسنده می‌کنند تا مبارزه واقعی برای ریشه‌کن‌سازی آن.
۴. آلترناتیو کمونیسم کارگری
راه‌حل پایان‌دادن به کار کودک، اصلاحات سطحی و خیرخواهی‌های بورژوایی نیست. بلکه به فوریت باید موارد زیر انجام گیرد
– ممنوعیت مطلق کار کودکان زیر ۱۸ سال با نظارت اجتماعی سازمان‌یافته و مردمی
– آموزش رایگان، اجباری و عمومی برای همه کودکان بدون تبعیض
– افزایش سطح دستمزدها و خدمات رفاهی برای خانواده‌های کارگری
– سازمان‌دهی جنبشهای مستقل کارگری و انسانی برای حمایت از کودکان کار و افشای ریشه‌های طبقاتی آن
– سرنگونی نظام سرمایه‌داری و جایگزینی آن با یک نظام سوسیالیستیمبتنی بر کرامت انسانی که اولویت آن رفاه، آموزش، و شکوفایی کودکان است، نه سود.
***
